0

BEĞENDİM

ABONE OL

News

0

ABD’nin İran’ın nükleer tesislerini hedef alan bombardımanının ardından dünya bir soruya kilitlendi: İran 400 kilogram zenginleştirilmiş uranyum nereye taşıdı? İngiliz basınının önde gelen gazetelerinden The Telegraph’ın bugün manşetlerine taşıdığı Kazma Dağı tesisi, bu sorunun cevabı olabilir. İşte İran’ın adı fazla duyulmamış “nükleer kale”si…

Dünya günlerdir Orta Doğu’da yaşanan gelişmelerle yatıp kalıyor. İsrail’in İran’ın askeri ve nükleer hedeflerine düzenlediği saldırılarla başlayan savaş, hafta sonu ABD’nin B-2 uçaklarıyla İsfahan, Natanz ve Fordo’da bulunan nükleer tesisleri bombalamasıyla farklı bir yöne döndü.

ABD Başkanı Donald Trump, saldırıların ardından B-2’lerle atılan yaklaşık 14 ton ağırlığındaki GBU-57A/B MOP bombalarının İran’ın nükleer kapasitesini tamamen yok ettiğini öne sürdü.

Ancak ABD Savunma Bakanlığı Pentagon’un istihbarat kolu tarafından yapılan ve dün akşam saatlerinde basına sızan bir raporda, saldırılara ilişkin ilk bulguların İran’ın nükleer tesislerinin ana bileşenlerini yok etmediği, sadece faaliyetleri birkaç ay ertelediği kaydedildi.

Raporda, İran’ın zenginleştirilmiş uranyum stokunun yok edilmediği ve santrifüjlerin büyük ölçüde “sağlam” olduğu da vurgulandı.

Nitekim hafta sonu yayımlanan haberlerde de ABD saldırıları öncesi İran’ın yer altındaki nükleer tesisi Fordo’da yaşanan kamyon hareketliliğine dikkat çekilmiş, İran’ın depolarında bulunan 400 kilogram zenginleştirilmiş uranyumun nereye taşındığı da tartışma konusu olmuştu.

Natanz tesisinin 2023’ten bir fotoğrafı

Bütün bu gelişmeler gözlerin bir kez daha İran’ın nükleer tesislerine dönmesine neden oldu. İngiliz The Telegraph gazetesi bugün, İran’ın adını çok fazla duymadığımız “nükleer kale”si Kazma Dağı’nı manşetine taşıdı.

Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) Genel Direktörü Rafael Grossi’nin, İranlı yetkililere sorduğu “Kazma Dağı’nın altında ne oluyor?” sorusuna, “Sizi hiç ilgilendirmez” yanıtını aldığını vurgulayan gazete, bu sorunun ABD’nin saldırılarının ardından hiç olmadığı kadar önemli bir hale geldiği yorumunu yaptı.

Haberde 30 yıl boyunca İsrail’in askeri teşkilatında çeşitli görevler yapan ve İran’ın nükleer programı konusunda uzman olan Sima Shine’ın görüşlerine de yer verildi.

Shine, ABD’nin saldırısından önce 16 kamyonun Fordo’nun girişinde toplandığını ve zenginleştirilmiş uranyumu başka bir noktaya taşıdığını belirterek, “Tahran’ın gizli tesislerinde bir nükleer bomba için gerekli silah seviyesinde uranyumu üretebilme kapasitesine sahip yüzlerce hatta belki de binlerce gelişmiş santrifüj bulunuyor” ifadelerini kullandı.

NATANZ’A BİRKAÇ DAKİKA MESAFEDE BULUNUYOR

Gazeteye göre, Kazma Dağı bu uranyumun saklanması için en uygun yer olabilir.

Kazma Dağı, İsfahan’ın merkezinde, Fordo’nun 145 kilometre güneyinde, Natanz’ın ise birkaç dakika uzağında bulunuyor ve uluslararası kamuoyunda Farsça adıyla Kuh-e Kolang Gaz La olarak da anılıyor.

Haberin Devamı

Halen inşaat halinde olan bu tesisin geçtiğimiz dört yılda güçlendirildiği ve sessizce genişletildiği de haberde vurgulandı.

UAEA Genel Direktörü Grossi

UAEA Genel Direktörü Grossi, geçtiğimiz nisan ayında Kazma Dağı’yla ilgili açıklamasında, “Buranın programla ilişkili çok sayıda önemli faaliyetin gerçekleştiği bir yer olduğu açık olduğundan onlara (İranlı yetkililer) ‘Burası ne için?’ diye soruyoruz. Bize ‘Sizi hiç ilgilendirmez’ diye cevap veriyorlar” ifadelerini kullanmıştı.

Grossi, Kazma Dağı’nın tünellerinde UAEA’ya bildirilmeyen malzemelerin depolanıyor olmasının “ihtimal dışında tutulamayacağını” sözlerine eklemişti.

Yaşanan son gelişmelerin ardından Grossi pazartesi günü UAEA müfettişlerinin İran’ın nükleer tesislerini ziyaretine izin verilmesi ve zenginleştirilmiş uranyum stoklarının takibinin yapılması için çağrıda bulundu. Salı günü de Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, İran’ın uranyumu gizlice zenginleştirmeye çalışıyor olma riskinin iki katına çıktığını söyledi.

Macron gazetecilere yaptığı açıklamada, “Son yaşananlarla risk iki katına çıktı ve biz İran’ın bu yolda ilerlemesini önlemek zorundayız” dedi.

Natanz’da bulunan uranyum zenginleştirme santrifüjleri (Fotoğraf 2023’ten)

İRAN’IN B PLANI KAZMA DAĞI MI?

Bazı uzmanlar da İran’ın Kazma Dağı tesisinde zenginleştirilmiş uranyum üretimini artırdığı görüşünde.

Financial Times’a konuşan Demokrasilerin Savunulması Vakfı analisti Ben Taleblu, “Burada sorulması gereken soru İran’ın bölünebilir malzemeyi Kazma Dağı’na veya başka bir bilinmeyen tesise saklayıp saklamadığı ya da bunu yapıp yapmayacağı” dedi.

ABD’nin saldırılarının ardından, Kazma Dağı’ndaki aşırı güvenlikli tesisin İran’ın B planı olabileceği düşünülüyor. Uydu fotoğrafları tesisin son yıllarda genişlediğini ve güvenliğinin artırıldığını gösteriyor.

Fordo tesisi gizlice inşa edilmiş ve 2009 yılında Batılı istihbarat kurumlarının ellerindeki bazı bilgileri kamuoyuyla paylaşması sonucu ortaya çıkmıştı. Buranın keşfi, İran’a uygulanan yaptırımların artırılmasıyla sonuçlanmış, 2015 yılında yapılan anlaşma kapsamında İran’a Fordo’yu bir araştırma merkezine dönüştürme ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini 15 yıl boyunca askıya alma şartı getirilmişti. Ancak ABD 2018’de anlaşmadan çekilince İran Fordo’da zenginleştirme çalışmalarına yeniden başladı. 2021 yılında Natanz’da yaşanan ve İran’ın İsrail’i sorumlu tuttuğu patlamanın ardından Tahran Fordo’daki zenginleştirme faaliyetlerine hız verdi.

FORDO’DAN DAHA ÜSTÜN BİLE OLABİLİR

Fordo, İran’ın nükleer zenginleştirme programının en değerli unsuru olarak tarif edilse de Kazma Dağı’nın genişliği ve derinliği, buranın Fordo’ya rakip olabilecek hatta Fordo’yu geçebilecek bir zenginleştirme kapasitesi olabileceği yorumlarına yol açıyor.

Uydu görüntülerine göre, Fordo’da iki tünel girişi bulunurken, Kazma Dağı’nda ikisi doğuda ikisi batıda olmak üzere en az dört giriş yer alıyor. Fordo’nun yerin 60-90 metre altında olduğu bilinirken, Kazma Dağı’ndaki tesisin derinliğinin 100 metreden fazla olduğu tahmin ediliyor.

Uzmanlar projenin büyüklüğüne bakarak İran’ın burada sadece santrifüj üretmekle kalmadığını, aynı zamanda uranyum zenginleştirdiğini öne sürüyor. (Söz konusu santrifüjlerde döndürülerek uranyum gazının yoğunluğu artırılıyor.)

UAEA raporuna göre 17 Mayıs itibarıyla İran’ın elinde 408,6 kilogram yüzde 60 oranında zenginleştirilmiş uranyum bulunuyor. Şubat raporunda bu miktar 133,8 kilogram olarak belirtilmişti. (Nükleer silah yapabilmek için yüzde 90 oranında zenginleştirilmiş uranyum gerekiyor.)

The Telegraph’a göre Natanz tesisi ile Kazma Dağı’nın arası sadece birkaç dakika (Uydu görseli: Planet Labs)

KAZMA DAĞI FORDO’DAN ÇOK DAHA YÜKSEK

Kazma Dağı’nın deniz seviyesinden yüksekliği 1.608 metre. Fordo’daki tesisin üzerindeki dağ ise 960 metre.

Aradaki bu yükseklik farklı, Kazma Dağı’nı çok daha korunaklı bir hale getirip, altına çok daha geniş bir tesis inşa edilmesine izin veriyor.

Analistler dağların yükseltisiyle tünel girişlerinin yüksekliklerini kıyaslayarak tesisin derinliğini hesaplıyor.

Kazma Dağı’nın Fordo’ya kıyasla çok daha derinde olması hafta sonu kullanılan sığınak delici GBU-57A/B MOP bombalarına karşı dirençli olması anlamına geliyor.

Bu bombaların infilak etmeden önce yerin 60 metre kadar derinine indiği biliniyor. Kazma Dağı’nın 100 metrenin altında olması GBU-57A/B MOP’ların buradaki etkisinin sınırlı olacağı anlamına geliyor.

HİZBULLAH’A YÖNELİK SALDIRILAR İRAN İÇİN DE BİR UYARI MI OLDU?

Demokrasilerin Savunulması Vakfı araştırmacılarından Reuel Marc Gerecht, The Telegraph’a yaptığı açıklamada, “Kazma Dağı yer altı kompleksinin amacı, İran rejimine ABD Hava Kuvvetleri’nin en büyük bombalarıyla bile yok etmekte zorlanacağı bir nükleer silah tesisi sağlamak” ifadelerini kullandı.

Gerecht, “Tünellerin ve güvenlik önlemlerinin ilave edilmesi, komplekse yönelik komando operasyonlarını daha da zorlaştıracaktır. İsrail’in Hizbullah hedeflerine sık sık komando operasyonları düzenlediğini gören Tahran, kendi nükleer tesislerine de benzer baskınlar düzenlenebileceğini öngörmüş olmalı” diye konuştu.

UAEA müfettişlerinin 2014’teki ziyaretinden bir kare

İstihbarat raporları İran’ın nükleer programını ülke geneline yayma stratejisini sürdürdüğünü, olası bir saldırı karşısında bu şekilde ayakta kalmayı hedeflediğini gösteriyor. İddialara göre, İran son yıllarda 6.000 civarında gelişmiş santrifüjü çeşitli tesislere dağıttı. Bu tesislerin bir kısmı UAEA müfettişlerine açılmış değil.

Bilim ve Uluslararası Güvenlik Enstitüsü raporunda da “İran’ın Kazma Dağı‘nda bulunan yeni bir tünel kompleksine birkaç bir gelişmiş santrifüjü gizlice konuşlandırmış” olabileceği ifade edildi.

Öte yandan İran‘ın dini lideri Ayetullah Hamaney’in danışmanlarından Ali Şemkani de geçtiğimiz günlerde yaptığı açıklamada, “Tüm tesislerimizin yıkıldığını varsaysak bile oyun bitmedi çünkü zenginleştirilmiş malzeme, bu alanda sahip olduğumuz bilgiler ve siyasetimiz sağlam kalacak” sözleriyle İran’ın tesisleri yıkılsa bile nükleer programını sürdüreceğini vurgulamıştı.