Türkiye–ABD ilişkilerinde S-400 düğümünün çözümü hangi kapıları aralar?

Türkiye’nin Rus yapımı S-400 hava savunma sistemini iade etmesi, Washington ile yıllardır gerilimli seyreden savunma ilişkilerinde yeni bir sayfa açabilir. Bu adım, F-35 programına dönüşten savunma sanayisinde milyarlarca dolarlık iş potansiyeline kadar geniş bir kazanım alanı yaratabilir.

ABD ile Türkiye arasındaki ilişkiler, Ankara’nın 2017 yılında Rusya’dan S-400 hava savunma sistemi satın almasının ardından ciddi biçimde gerildi. NATO müttefikleri arasındaki bu kriz, Türkiye’nin 2019’da sistemin teslim alınmasıyla birlikte F-35 hayalet savaş uçağı programından çıkarılması ve savunma sanayisine yönelik yaptırımlarla derinleşti.

Bloomberg’in aktardığına göre ABD, S-400’lerin F-35’in gizli teknolojilerine yönelik istihbarat riski oluşturduğunu savunarak Türkiye’yi programdan çıkardı. Türkiye başlangıçta 100 adet F-35 almayı planlarken, üretilmiş altı uçak teslim edilmedi ve depoya kaldırıldı. Ayrıca F-35 için 900’den fazla parça üreten Türk savunma şirketlerinin bu faaliyetleri durduruldu.

Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, krizin aşılması için S-400 sisteminin Rusya’ya iade edilmesi ve bu sistem için ödenen milyarlarca doların geri alınması ihtimalini gündeme getirdi. Türkiye, 2016’daki darbe girişimi sırasında F-16 savaş uçaklarının Ankara’da kullanılması sonrası hava savunma ihtiyacını acil bir güvenlik meselesi olarak değerlendirmiş, ABD ile Patriot sistemi görüşmeleri ise teknoloji paylaşımı konusundaki anlaşmazlık nedeniyle sonuçsuz kalmıştı. Bunun üzerine Ankara, Rusya ile S-400 anlaşmasına yönelmişti.

S-400’ler iade edilirse F-35 programına dönüş olabilir

Bloomberg’e göre S-400 krizinin çözülmesi, yalnızca savunma alanında değil, enerji ve finans dahil birçok sektörde Türkiye–ABD ilişkilerinin yeniden canlanmasını sağlayabilir. ABD, 2019’dan bu yana Türkiye’nin savunma tedarik kurumunun Amerikan finans sistemine ve askeri teknolojilere erişimini kısıtlıyor. Bu kısıtlamaların kalkması halinde, F-35 programından çıkarılan 10 Türk şirketinin yeniden programa dahil edilmesi mümkün olabilir.

Türk firmalarının F-35 için yaklaşık 12 milyar dolar değerinde parça üretim potansiyeline sahip olduğu belirtilirken, Ankara’nın F-16 ve yerli Kaan savaş uçağında kullanılan F110 motorları ile Hürjet eğitim uçağında kullanılan F404 motorlarının üretiminde ABD ile daha derin bir iş birliği hedeflediği vurgulanıyor.

Kapalı kapıların açılması için kritik bir adım olur

2024’te Türkiye’nin İsveç’in NATO üyeliğini onaylamasının ardından ABD’nin F-16 satışına yeşil ışık yakması, ilişkilerde kısmi bir yumuşamaya işaret etse de Washington, F-35’e dönüş için S-400 sisteminden tamamen vazgeçilmesini net bir ön şart olarak ortaya koyuyor.

S-400’lerin iadesi, Türkiye–ABD savunma ilişkilerinde uzun süredir kapalı olan kapıları yeniden açabilecek kritik bir adım olarak değerlendiriliyor.